Beklenti Teorisi Nedir?

Yatırımcıların risk içeren durumlarda ve belirsizlik altında kalındığı zaman nasıl karar verdiklerini açıklayan teori olmakla beraber finansın temelini oluşturmaktadır. İlk olarak Beklenti teorisi 1964 yılında Victor Vroom tarafından geliştirilmiş bunun yanında en yaygın olarak kabul edilen motivasyon teorisi olarak ortaya çıkmıştır. 1970 yıllarında ise Kahneman ve Tversky ortak bir çalışmada beklenti teorisini bir seçim modeli olarak sunmuşlardır.

Pek çok eleştiri olmasına rağmen yine de pek çok kanıt bu teoriyi desteklemektedir. Teorinin özünde, bilişsel bir süreç bulunmakta ve bu sürece göre kişinin farklı motivasyon elemanları arasında nasıl seçim yaptığı çalışılmıştır.

Tversky ve Kahneman, insanların kaybetme sebebiyle ortaya çıkan acının, aynı miktardaki bir kazanç veya kazançlardan duyacakları hazzın nerdeyse iki katı olduğunu orta sürmüşlerdir. Bu nedenle insanların tercihlerini, ‘’kaybetmekten kaçınma’’ güdüsünün belirlediğini ileri sürmüşlerdir.

Teoride; bir davranışı gösterme eğilimini, davranış sonuçlarının çekici olup olmamasına ve sonuçlara ilişkin beklentilerin gücüne bağlamaktadır. Daha basit bir anlam aranacağı zaman olumlu bir performans değerleme ile sonuçlanacağına inandıkları taktirde yüksek gayret gösterme isteği doğacaktır. Bahsedilen değerleme prim, ücret artışı, terfi gibi ödüller ile sonuçlanmalıdır; ödüller kişilerin kişisel hedeflerini tatmin edebilecek bir nitelikte olmalıdır. Değerli bir ödül için yüksek beklentisi olan çalışan kendi performansını arttırmak için yüksek performansa sahip olma eğilimine girmektedir.

Teori, kişinin hedefi için göstereceği zaman kendisine şu soruları sorabilmektedir. Bunlar:

• Sarfettiğim çaba beni yüksek performansa ulaştıracak mı?
• Ödülleri tatmin edici buluyor muyum?
• Performansım beni ödüllere ulaştıracak mı?

İşletmelerde, gayret-performans ilişkisi bulunmakta olup bu ilişkiler işletmeler açısından şu şekilde sıralanmaktadır.

• İşletmeler çalışanlarından yüksek performans göstermelerini beklemektedir.
• Performans beklentisi karşılanabilmesi için yüksek bir gayret göstermeleri gerekir.
• Gayretin olabilmesi için bireyin fizik ve zihni yetkinliklerinin olabilmesi gerekmektedir.
• Kendisine verilen görev ve tanımı, role ve çevresel şartlara bağlı olarak performans şekillenmesi olmaktadır.

Beklenti teorisi aynı zamanda ‘’sosyal bilimler’’ alanında da kullanılmıştır. Sosyal bilimler; içerisinde bulunduğumuz dünyanın ve yaşamın insani ve toplumsal boyutlarını incelemektedir. Bu da teorinin yatırımcıların/çalışanların aldığı riskten ötürü girdiği davranışları incelemesiyle sosyal bilimler ile ilişki içinde olduğunu göstermektedir. Kişilerin gayret etme özelliğini yapılan görevler ile ortaya çıkarmak temel esastır. Teori aynı zamanda yöneticilerin motivasyon program veya seminerleri oluşturmasına yardımcı olmaktadır.

Diğer bir deyişle sosyal bilimler açısından; insanların kaybetme sebebiyle ortaya çıkan acının, aynı miktardaki bir kazanç veya kazançlardan duyacakları hazzın nerdeyse iki katı olduğu veya farklı bir görevde aldığı riskten ötürü karşılığından bir ödül, prim, terfi beklentisi içerisinde olması bu davranışları sosyal bilimler açısından açıklamaktadır.

Çalışan eleman beklentilerini alması veya aşılması çalışan elemanın arzu ettiği ödüllere nasıl yol açacağını daha fazla gösterebilme eğilimine girmeleri gerekmektedir. Bu teori aynı zamanda çalışanların verimliliğini ve performansını arttırmanın yanında işletmenin verimliliği ve performansı artmaktadır.

Haz/Acı Grafiği

Grafik için bir örnek verecek olursak; 50 dolar kazanmanın vereceği haz, 50 dolar kaybetmenin vereceği acıya göre daha azdır. Bu grafik kazanç ve kaybetme sonucunda acı veya sevin farkını temsil etmektedir. Olaylar birbirinden farklı olarak değerlendirilebilir.

Daha açıklayıcı bir örnek olarak; 50 doları yerde bulup sonra kaybettiğiniz zaman servette net bir değişim olmasa da kendinizi hayal kırıklığına uğramış hissedebilirsiniz. Sebebi ise, parayı bulduğunuz zaman elde ettiğiniz sevincin miktarı, kaybettiğiniz zaman hissettiğiniz acı miktarı tarafından bastırılır. Sonuç olarak net fayda kaybı olur.

Sonuç Olarak

İlk olarak Beklenti teorisi 1964 yılında Victor Vroom tarafından geliştirilmiş bunun yanında en yaygın olarak kabul edilen motivasyon teorisi olarak ortaya çıkmıştır. Çalışan elemanın göstermiş olduğu çabalarının sonuçlanacağına ve karşılığında beklentisinin karşılanacağına inanırsa daha yüksek bir çaba göstermesi için performansını yüksek tutma eğilimine ve yükse motivasyon eğilimine sahip olacağı öncülüğüne dayanan beklenti teorisi olarak bilinir.

Bu teori 1970 yıllarında Kahneman ve Tversky tarafından ortak bir çalışmada sunmuşlardır. Bu teoriye karşı pek çok eleştiri vardır ancak kanıtları da olduğu gözükmektedir. 50 dolar kazanmanın vereceği haz, 50 dolar kaybetmenin vereceği acıya göre daha azdır bu örnek haz/acı grafiğini oluşturmak ile beraber sosyal bilimler açısından bağlantılı bir örnek olmaktadır. Genel olarak bakıldığı zaman sosyal bilimler açısından teorinin kendisi de bağlantılı olmaktadır.

İşletmelerde, gayret-performans ilişkisi bulunmakta olup bu ilişkiler işletmeler açısından sıralanmaktadır.

Performans ve değerleme arasındaki ilişki ile yüksek bir gayret ve karşılığında ödül alma ve bu ödül kişisel hedeflerin tatmin edilebilecek bir düzeyde olması. Bu nedenle sosyal bilimler açısından; yatırımcıların/çalışanların aldığı riskten ötürü girdiği davranışları incelemesiyle teorinin sosyal bilimler ile ilişki içinde olduğunu göstermektedir.

İşletmede beklenti teorisi her bir çalışan elemanın motivasyonel ihtiyaçlarını içermese de, teori yöneticilerin motivasyon program veya seminerleri oluşturmasına yardımcı olmaktadır. Teori sürecindeki anlam anahtarı çaba ve performanstır.

Değerli bir ödül için yüksek beklentisi olan çalışan kendi performansını arttırmak için yüksek performansa sahip olma eğilimine girmektedir. Yöneticilerin beklenti teorisinden fayda alabilmesi için, çalışanlarına çabaları ve bunun yanında sağladıkları performans beklentileri arasındaki bağlantıyı göstermeleri, sonrasında beklentilerini alması veya aşılması çalışan elemanın arzu ettiği ödüllere nasıl yol açacağını daha fazla gösterebilme eğilimine girmeleri gerekmektedir.

Sonuç olarak bakıldığından kişinin motivasyonu, amacına ulaşacağı beklentisi ile o amaca yönelik kişinin verdiği değerin bir birleşiminden oluşmaktadır.

#Fiyuva, #Ekonomi